|
|
|
| ` | |
` |
| ` |
تفسير سوره قلم
آيه ۱) اينجا كه قسم به «ن
وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ» مي‌خورد نتيجه‌ي قسم اين است «مَا أَنتَ بِنِعْمَةِ
رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ» ؛ يعني تو در بيان اين نعمتي كه خدا به تو عطا كرده ، ديوانه
نيستي، اينها پريشاني ذهني و جن‌زدگي نيست. اول بايد به ارتباط اين سوگندها با
نتيجه‌ي آن توجه كرد. نون در هيچ جاي ديگري از قرآن نيامده تا بتواند فهميد منظور
از آن چه بوده است، ولي از ادامه‌ي آيه شايد بتوان حدس زد. در قرآن از ذَالنّون هم
صحبت شده است كه همان حضرت يونس (ع) است. نون يك نوع نهنگ است كه از آن مركب
مي‌گرفتند. به‌نظر مي‌آيد اينجا منظور از نون مركب باشد. بعضي مي‌گويند يعني دوات ،
ولي دوات هم ظرف مركب است. آيه ۲) آيه دوم تو مجنون
نيستي. اولين آيه‌اي كه به پيامبر وحي شد دعوت به خواندن بود. «اقْرَأْ بِاسْمِ
رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ»
(۳) اولين ارتباط خدا و رسول در باره خواندن و علم و قلم است. آيه ۳) همانا براي توست اجر عظيمي كه بي‌حساب و لاينقطع است. لاَ اجراً : لام تأكيد است. «غير ممنون» ، ممنون يعني قطع شدن و «غير ممنون» يعني لاينقطع ، بي‌حساب ، چيزي كه هيچ وقت قطع نمي‌شود يعني نه تنها تو ديوانه نيستي ، اين نعمتي كه خدا به تو داده و اين وحي و آگاهي كه تو پيدا كردي و زحمتي كه براي اين كار مي‌كشي قطعاً و مسلماً اجر عظيمي براي تو خواهد داشت. اين همه تأكيد براي چيست؟ در آغاز دعوت پيامبر را مورد اتهام قرار مي‌دادند و تكذيب مي‌كردند پس لازم بوده است روحيه پيدا كند و تقويت شود، اين است كه پروردگار او را تشويق مي‌كند. آيه ۴) (نه تنها مجنون نيستي)
همانا تو ، اِلي = بر ؛خُلقٍ اعظيم = تو بر يك خُلق عظيم هستي.
سه چيز را در مورد مردم ترك كرده بود ؛ هرگز مزمّت و
ملامت نمي‌كرد ؛ شخصيت كسي را به خاطر خطايي كه از او سر زده بود پايين نمي‌آورد ؛
و از لغزش و عيوب مردم جستجو نمي‌كرد، تجسس نمي‌كرد. آيه ۵) به زودي تو مي‌بيني و آنها مي‌بينند ، زمان همه چيز را مشخص مي‌كند. آيه ۶) كه كدام يك به فتنه افتاده‌ايد ؟ معلوم مي‌شود كه تو راه خطا رفته‌اي و در فتنه‌اي يا آنها در فتنه‌اند ؟ آيه ۷) همانا پروردگار تو اوست كه بهتر مي‌داند چه كسي از راهش گمراه شده و داناتر است به مهتدين . «إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ» ؛ چرا در اينجا «هُوَ» آورده شده است؟ اگر اين «هو» را حذف كنيم چه اشكالي پيش مي‌آيد؟ چرا در اينجا گفته نشده «اِن رَبَّكَ يَعْلَم» يعني پروردگارت مي‌داند؟ بلكه گفته «هُوَ» يعني او، خودش مي‌داند. اگر كسي در كار شما دخالت كند، شما مي‌گوييد من خودم بهتر مي‌دانم؛ يعني در كار من دخالت نكن. پس خدا هم بهتر مي‌داند؛ نه اينكه خدا نداند، بلكه مي‌داند و به اينها آزادي داده است . مشيت خدا ميدان داده است. حالا پيامبر چه بايد بكند؟ آيه ۸) تو از مكذّبين اطاعت مكن. نمي‌گويد آنها را به اطاعت خودت مجبور كن، يا به هر وسيله‌اي كه شده جلوي تبليغ آنها را بگير؛ بلكه مي‌گويد تو دنبال آنها نرو. كساني كه تو را تكذيب مي‌كنند و اين حرف‌ها را قبول ندارند به حال خود بگذار. ويژگي‌ها و اخلاقيات آنها را در آيات بعد با ده صفت توضيح ميدهد. در واقع اين سوره مقايسه‌ي دو اخلاق است، يكي اخلاق پيامبر كه عظيم است و ديگري اخلاق دشمنان او كه او را تكذيب مي‌كنند. آيه ۹) دوست دارند تو كنار بيايي ، آنها هم كنار بيايند. دُهن يعني روغن ؛ مداهنه يعني سازشكاري و درگير نشدن و معامله كردن و كنار آمدن . بارها به پيامبر مي‌گفتند كه تو با بُت‌هاي ما كاري نداشته باش، ما هم حاضريم با تو كنار بياييم . انسان اگر به يك اصولي پايبند باشد حاضر نيست به خاطر اين اصول با كسي سازش كند. سازش در مسائل ديگر خوبست ولي در مسائل اساسي نمي‌شود سازش كرد. كسي كه محور زندگي‌اش خودش است حاضر است از اعتقادات خود بگذرد، پس اين خودخواهي است. اين انسان‌ها به هيچ اصولي پايبند نيستند، به راحتي معامله مي‌كنند و كوتاه مي‌آيند. آيه ۱۰) تو اطاعت مكن از كسي كه خيلي سوگند مي‌خورد. «حَلَفَ» يعني سوگند و حَلاّف مبالغه‌ي حَلَف است . حلاّف كسي است كه براي منافع مادي خود خيلي قسم مي‌خورد. اگر كسي شخصيتي دارد و معتقد است كه حرف درستي مي‌زند و راهش درست است اينقدر برايش مهم نيست كه حتماً مردم حرفش را باور كنند، براي او اهميتي ندارد كه مردم او را تحويل نگيرند. به طور كلي كسي كه راهش درست باشد نيازي ندارد كه سوگند بخورد. آنهايي كه زياد قسم مي‌خورند كه نياز دارند مردم باورشان كنند. مي‌گويند در آنچه گفتي ترديد داشتم، تا قسم خوردي شك كردم، چند بار قسم خوردي فهميدم دروغ مي‌گويي. يكي از ويژگي‌هاي روحي و رواني انسان‌هاي منحرف اين است كه زياد قسم مي‌خورند تا مردم آنها را تأييد كرده و باورشان كنند. «مُهين» يعني توهين و اهانت و پستي. توهين مي‌كنند يعني او را پَستَ‌اش مي‌كنند. مهين يعني كسي كه شخصيت پستي دارد و صاحب عزت نفس و غرور انساني نيست. آيه ۱۱) همّاز : يعني انسان
عيب‌جو ، كسي كه دنبال ايراد ديگران است در سوره «همزه» مي‌گويد: «وَيْلٌ لِّكُلِّ
هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ » (۸) ؛ واي بر انسان‌هاي عيب‌جو. عيب‌جويي
يك بيماريست. آنها دوست دارند كه دنبال ايراد ديگران باشند. چرا همه دوست دارند
غيبت كنند؟ چون مي‌خواهند با پايين آوردن ديگران خود را بالا ببرند. «هماز»
مبالغه‌ي «همزه» است، يعني بسيار عيب‌جو ؛ كسي كه معايب ديگران را ميبيند ولي
معايب خود را نمي‌بيند. آيه ۱۲) «مَنَّاعٍ لِّلْخَيْرِ» ؛ نه تنها خودش خيري به ديگران نمي‌رساند ـ مَنّاع مبالغه است، مانع خير نيست مناع للخير است يعني به شدت مانع خير است ـ نه تنها خودش كار خيري نمي‌كند بلكه همه را از خير كردن باز مي‌دارد و مانع از رسيدن خير به ديگران مي‌شوند. «مُعْتَدٍ أَثِيمٍ» ؛ معتد يعني تعدي و تجاوز كننده. يك وقت هست كه انسان به كسي كمكي نمي‌كند ولي بدتر از آن اين است كه به حقوق او نيز تجاوز مي‌كند. «اثيم» را گناهكار ترجمه مي‌كنند ولي مترجمين قرآن هم «ذنب» و هم «جرم» و هم «اثم» را گناه مي‌دانند. «اثم» گناهاني را مي‌گويند كه ريشه‌ي آن خودپرستي و خودخواهي باشد. با همه‌ي اين صفات زبانش نيز دراز است. انساني كه خودپرست و محور باشد نه تنها به ديگران كمكي نمي‌كند بلكه به حقوق آنها تجاوز هم مي‌كند، زيرا فقط خودش مطرح است. آيه ۱۳) علاوه بر آن بداخلاق و
فحاش و توهين كننده و بي‌اصل و نسب هم هست. «عُتُلٍّ» : بعضي مي‌گويند يعني كسي كه
همواره به دنبال خوردن و لذات شهواتي باشد، و بعضي مي‌گويند انسان خشن، بد زبان و
فحاش. آيه ۱۴) به اتكاي مال و پسران خود اينكارها را مي‌كنند. آن زمان به پسر اهميت مي‌دادند نه اينكه علاقه داشته باشند، چون كمكي بود براي آنها در جنگ و دفاع و همچنين نان آور بود. ولي دختر را دوست نداشتند چون برايشان دردسر بود. اينها دنبال قدرت و ثروت هستند، به اين خاطر چنين صفاتي دارند . آيه ۱۵) وقتي كه آيات ما برايش تلاوت مي‌شود مي‌گويد، اينها قصه‌هاي قديمي است. اساطير جمع اسطوره است و اسطوره يعني داستان‌هاي قديمي. «اولين» نيز يعني تاريخ گذشته و قديمي. هميشه مي‌گفتند اين حرف‌ها قديمي است و بوي كهنگي ميدهد. آيه ۱۶) «سَنَسِمُهُ» يعني علامت‌گذاري كردن. سَ = به زودي. «سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ» يعني به زودي ما بر خرطومش علامت‌گذاري مي‌كنيم. اين يك اصطلاح است. خرطوم همان بيني (دماغ) است كه در فارسي نيز مورد ضرب‌المثل قرار گرفته است مثل دماغ كسي را به خاك ماليدن و... نشانه‌ي تكبر و خودبيني است و سمبل شاخ و شانه كشيدن و منيّت‌هاست. مي‌گويند فلاني خيلي شاخ و شانه مي‌كشد بايد شاخش را شكست. «سَنَسِمُهُ» يعني علامت‌گذاري كردن ؛ در خصوص قوم لوط هم گفته مي‌شود كه سرنوشت قوم لوط يك نشانه است براي كساني كه دنبال علامت هستند،(۹) يعني از آثار و نشانه‌هايش . مثال‌هاي ديگري مثل صدام و رضاشاه همين‌طور هستند. آيا علامتي از آنها نمانده و خداوند بر خرطوم‌شان علامت نگذاشته است؟ آثار اين تكبرها در تاريخ باقي مي‌ماند. يعني نشانه‌هاي خرطوم‌شان در تاريخ باقي مي‌ماند، نشانه‌هاي منيت‌ها و تكبرهايشان . آيه ۱۷) «إِنَّا
بَلَوْنَاهُمْ» ؛ ما اينها را امتحان كرديم ؛ يعني آزمايش. آيه ۱۸) ؛ استثنا هم نكردند. داستان نشان خواهد داد كه چه چيزي را استثناء نكردند. ظاهرش اين است كه نگفتند ان‌شاءالله صبح مي‌رويم. آن چنان و صد درصد گفتند كه گويي تمام امور دنيا درست اينهاست. آيه ۱۹) «فَطَافَ عَلَيْهَا
طَائِفٌ مِّن رَّبِّكَ» ؛ طوفان به گردش شديد باد گفته مي‌شود. طائف چيز است كه
فراگيرنده باشد. « فَطَافَ عَلَيْهَا» بر آن باغ... آيه ۲۰) صبح اين باغ صاف شد، هيچ چيزي از اين باغ نماند. «اصْبَحَتْ» يعني صبح شد. «صَّرِيمِ» يعني چيزي كه كنده شده و صاف شده آيه ۲۱) از طرف ديگر، اينها صبح بيدار مي‌شوند. «فَتَنَادَوا مُصْبِحِينَ» ؛ «تنادو» باب تفاعل نداست. يكديگر را صدا مي‌كنند در حالي كه صبح شده بود. آيه ۲۲) «أَنِ اغْدُوا عَلَى حَرْثِكُمْ إِن كُنتُمْ صَارِمِينَ» ؛ «غُدُو» يعني صبح زود ؛ «حَرَثَ» يعني كشت ، باغ. هنگام صبح به سراغ محصول باغ برويم. «إِن كُنتُمْ صَارِمِينَ» اگر اهل كندن ميوه هستيد. اگر تصميم به رفتن و چيدن ميوه‌ها داريد بلند شويد تا دير نشده برويم. آيه ۲۳) «فَانطَلَقُوا» ؛ طلاق يعني جدا شدن؛ پستو و خانه را ترككردند در حالي كه «يَتَخَافَتُونَ» يعني آهسته صحبت كردن، با هم درگوشي صحبت مي‌كردند؛ چرا؟ آيه ۲۴) براي اينكه فقيري بيدار نشود. نشان ميدهد قسمي كه خورده بودند صبح زود بروند براي اين بوده است كه فقيري سراغ آنها نيايد تا مجبور شوند چيزي به او بدهند . تمام تلاش آنها انحصارگري بود اين يك نوع بيماريست كه عده‌اي بخواهند نم پس ندهند؛ حتي به فقير و يتيم هم كمك نكنند. آيه ۲۵) «غَدَوْا» صبح را آغاز كردند؛ اما چگونه ؟ «عَلَى حَرْدٍ قَادِرِينَ» با دست در به سينه مردم زدن. «حَرْدٍ» يعني بازداشتن ، نگه داشتن ؛ «قَادِرِينَ» با قدرت. صبح را اين‌گونه آغاز‌كردند. از حضرت علي(ع) سوال‌كردند كه صبح را چگونه آغازكردي فرمود «اَصَبحتُ عَبْداً مَمْلوكاً» صبح را در موقعيت و مقام يك بنده آغاز كردم ، بنده‌اي كه مملوك است يعني كس ديگري مالك است. «لاَ اَسْتَطيعُ اِلاّ ما اعطَيتَي» ؛ هيچ كاري نمي‌توانم بكنم مگر اينكه تو موجبات آن را فراهم كرده باشي. «و لاَ اتقّي اِلاّ ما وقَيّتَني» ؛ و جلو هيچ شر و ضرري را نمي‌توان بگيرم مگر اينكه تو گرفته باشي.(۱۰) آيه ۲۶) «فَلَمَّا رَأَوْهَا» ؛ وقتي باغ را ديدند ؛ «قَالُوا إِنَّا لَضَالُّونَ» ؛ گفتند ما اشتباه آمده‌ايم چون باغ مثل روز اولش نبود. آيه ۲۷) بلكه نه ، مثل اينكه ما از دست داديم و محروم شده‌ايم آيه ۲۸) يكي از آنها كه انسان
متعادل‌تري بود، گفت: نگفتم كه چرا تسبيح نمي‌كنيد؟ در اينجا معني تسبيح را مي‌توان
فهميد. اينها همه چيز را براي خودشان مصرف كرده بودند و هيچ كمبود و نقصي را از
جامعه رفع نمي‌كردند. نقص اين است كه يك عده فقير و محروم هستند و تسبيح و تزكيه
يعني يك چيزي را پاك كرده و اصلاح كردن. اينجا درس تسبيح به ما ميدهد، يعني هر كسي
بايد يك كار تسبيحي در جامعه داشته باشد. آيات فراواني در قرآن است كه مي‌گويد
همه‌ي جهان خدا را تسبيح مي‌كنند. پس عمل تسبيح و تسبيحي يعني اينكه انسان يك عيب و
نقس و مشكلي را از جامعه بردارد و حل كند يعني يك نقش مثبت در جامعه داشته باشد.
در واقع مي‌گويد كه نگفتم چرا كار خير نمي‌كنيد و به داد ديگران نمي‌رسيد. قرآن عمل
آنها را تسبيح نكردن مي‌نامد. آيه ۲۹) گفتند، پروردگار ما منزه است از اين شيوه‌ها (يعني اين خودخواهي‌ها در نظام خدا نيست). «إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ» ؛ ما ظالم بوديم. بسياري از مردم مي‌گويند مال من مال خودم است، خودم زحمت‌اش را كشيده‌ام، حق كسي را كه نخورده‌ام، دلم نمي‌خواهد به كسي كمك كنم؛ ولي وقتي انسان درست و منطقي فكر كند مي‌فهمد كه آنچه به دست آورده بخش عمده‌اش نتيجه‌ي تلاش ديگران است يا از طبيعت است. مواد آلي و آب و خورشيد و هر چه در طبيعت هست از آن خداست و بندگان خدا هم روي زمين كار كرده‌اند، پس چگونه مي‌توان ادعا كرد ما مالك مطلق اموال خود هستيم؟ اگر انسان همه‌ي محصول را براي خود بخواهد در واقع ظلم كرده است و حقوق ديگران را پايمال كرده است. اينها هم مي‌گويند ما ظالم بوديم. در اينجا معني ظلم را هم مي‌توان فهميد. ظلم مال مردم خوردن است مصرف مطلق مال نيز مال مردم خوردن است. آيه ۳۰) بعضي از اينها به يكديگر رو كردند. اقبال كردن، يعني روي آوردن. «يَتَلَاوَمُونَ» ؛ در حالي‌كه ملامت مي‌كردند در اين موارد همه سعي مي‌كنند به جاي پيدا كردن راه حل و چاره‌ي كار، تقصير را گردن ديگري بيندازند. آيه ۳۱) گفتند : واي برما ؛ «إِنَّا كُنَّا طَاغِينَ» ما طغيان كرده بوديم. اينكه آدم انحصارطلب باشد و هم چيز را براي خودش بخواهد، يك نوع بيماريست. بعضي‌ها مي‌خواهند هر امتياز و هر ثروتي كه هست براي خودشان باشد. اصولاً بشر حد نمي‌شناسد و سعي مي‌كند بگيرد تا جايي كه محرومان را هم نمي‌بيند. رودخانه كه از حد و مرز خود بالاتر بيايد مي‌گويند طغيان كرده است؛ انسان هم وقتي از مرزها و محدوده‌هاي مجاز خود تجاوز كند در حقيقت طغيان كرده است. آيه ۳۲) اميد است پروردگارمان بهتر از اين ، به ما بدهد. چرا كه اينك ما به سوي پروردگارمان راغب شده‌ايم. (عَسي) يعني چه بسا ، اميد است ؛ «أَن يُبْدِلَنَا» تبديل كند براي ما ؛ خَيراً منها = بهتر از اين. چرا ؟ «إِنَّا إِلَى رَبِّنَا رَاغِبُونَ» ؛ ما به سوي پروردگارمان راغب شده‌ايم. از اين تجربه اينها درس گرفتند. آيه ۳۳) عذاب اينست (معناي
عذاب اينست) . عذاب آخرت از اين بزرگ‌تر است، اگر علم داشتيد. يعني آيا مي‌خواهيد
بفهميد عذاب چيست؟ انسان سال‌ها زحمت مي‌كشد و تلاش مي‌كند ولي چون راه او راه خلاف
و خطا بوده در نهايت ميبيند همه چيز از دستش رفته است. اگر انسان در دنيا هم راهش
راه درستي نباشد محصول عمرش از بين مي‌رود و دچار عذاب مي‌شود. آنها دچار غم و غصه
شدند براي اينكه تمام دستاوردشان از دست رفت. عذاب هم يعني رنج و غصّه. آخرت هم
عذابش مثل همين است ولي بزرگ‌تر است. اگر علم داشتيد و رابطه‌ي عمل‌تان را با آينده
و سرنوشت‌تان مي‌فهميديد درك مي‌كرديد كه چگونه محروميت بزرگ‌ترين عذاب است .
اينها محروم شدند چون طغيان و ظلم كردند و همچنين چون تسبيح نمي‌كردند. اين آيات،
زندگي و اشتغالي را كه آن زمان معمول بوده يعني باغداري را مطرح مي‌كند. امروز هر
كسي ميتواند شغل و كار خود را در نظر بگيرد. آيا درآمد خودش را براي جمع گسترده‌اي
مصرف مي‌كند و يا فكر مي‌كند هم چيز مال خودش است؟ همه‌ي ما از محصول تلاش‌ها و
دستاوردهاي علمي بشريت استفاده مي‌كنيم، ولي مردم همواره عذاب را به خدا نسبت
مي‌دهند؛ مي‌پندارند خدا همچون جلادي آن بالا نشسته و از هر كس بدش بيايد او را
عذاب مي‌كند. به يكي آب جوش ميدهد، به ديگري گرز آهنين مي‌زند. خدا را خالق جلادي
كه بسيار خشن است و با كساني كه ايمان نمي‌آورند و يا گناهكارند بي‌رحم و
انتقام‌گير است، تصور مي‌كنند چرا مؤمنين مي‌گويند، خداوند مهربان است و بندگانش را
دوست دارد. اين آياتي كه راجع به عذاب انسان‌ها آمده با رحمت و مهرباني خداوند جور
در نمي‌آيد. در واقع آنچه از قرآن مي‌شود فهميد اين است كه خدا عذاب نمي‌كند بلكه
عذاب نتيجه‌ي عمل خود انسان است. اگر عذاب به خدا نسبت داده مي‌شود براي اين است كه
همه‌ي قوانين ناشي از خداست. قانوني نيست به جز اينكه از جانب خدا وضع شده باشد.
درست مثل مدرسه كه معلوم است كه قبول يا رد مي‌كند؛ كسي‌كه رد مي‌شود البته ناراحت
مي‌شود و عذاب مي‌كشد ، چرا كه عمر و سرمايه‌اش (شهريه‌اش) تلف شده است. آيا معلم
كينه و نفرتي به شاگرد داشته كه او را رد كرده است يا اينكه قوانين مدرسه ايجاب
مي‌كند؟ عدالت معلم ايجاب مي‌كند به‌هر كسي نمره‌ي خودش را بدهد. پس اين خود فرد
است كه مردود شده و دچار عذاب وجدان و غصه گشته است. خداوند نيز در قرآن مي‌فرمايد
كه اين عذاب نتيجه‌ي عمل خودت است. هم بهشت نتيجه‌ي عمل انسان است و هم جهنم؛ البته
ممكن است كه ما دوست داشته باشيم هر كاري كرده‌ايم به فراموشي سپرده شده باشد و هيچ
اتفاقي نيفتد، مثل دانش‌آموز كه ترجيح ميدهد درس نخوانده به كلاس بالاتر رود. اگر
معلمي او را رد كند با او دشمن مي‌شود و مي‌گويد اين معلم بدجنسي است. عدالت ايجاب
مي‌كند هر كسي در جايگاه خودش قرار بگيرد. آيات بهشت و جهنم از آيات متشابهات است و
به زبان ما و در حد درك و فهم ما بيان مي‌شود ؛ نه بهشت‌اش عيناً آن است كه ما
مي‌فهميم و نه جهنم‌اش . مهم اين است كه نتيجه اين داستان مي‌گويد اين عذاب است ؛
از اين مدل مي‌شود عذاب آخرت را فهميد. مثل انسان كه تمام تلاش‌هايي كه در عمرش
كرده ميتواند عين اين مثال نقش بر آب و بي‌حاصل و پوچ شود. آيه ۳۴) اِنَّ : حرف تأكيد است يعني حتماً ، صد درصد ، مسلماً ؛ لِـ : براي ؛ للمتقين : براي متقين ؛ عند ربهم : نزد پروردگارشان ؛ جنت النعيم : باغ‌هاي سرشار از نعمت است. آيه ۳۵) «أَفَنَجْعَلُ
الْمُسْلِمِينَ كَالْمُجْرِمِينَ» اَ : ايا ؛ فَـ : پس ؛ نجعل : قرار مي‌دهيم ؛
مسلمين كالمجرمين : مسلمين را مثل مجرمين ؟ آيا منظور از مسلمين ما مسلمان‌ها
هستيم؟ مسلمين يعني تسليم شده‌ها. تسليم شده‌ها در اين داستان چه كساني بودند؟
متقين. در اين داستان متقين كساني هستند كه خودخواهي و دنياپرستي خود را مهار
كردند. تقوا يعني نيروي كنترل ، يعني جلوي خود را مي‌گيرند. بشر هميشه همه چيز را
براي خودش مي‌خواهد. هر كس دوست دارد همه‌ي منافع را براي خودش جمع كند . پس تقوا
كنترل كردن خود است. آيه ۳۶) «مَا لَكُمْ» : چيست براي شما ؛ «كَيْفَ تَحْكُمُونَ» : اين چه حكمي است كه مي‌كنيد؟ اين چه قضاوتي است كه شما مي‌كنيد كه هركس، هركاري كرد و خوش باشد و هيچ اتفاقي هم نمي‌افتد ؛ چطور قوانين را رعايت نمي‌كنيد و نظامات را نمي‌دانيد؟ آيه ۳۷)آيا كتابي دارند كه در آن آموزش مي‌بينند؟ يعني منبع اطلاعاتي موثقي دارند كه به آن استناد و ارجاع مي‌كنند؟ آيه ۳۸) «اَنّ» : همانا ؛ «لكم» : براي شما ؛ «فيه» : در آن ؛ «لما تحيرون» : هر چه اختيار كنيد . همانا براي شما هر چه اختيار كنيد . آيا در كتاب گفته شده كه همه چيز در اختيار خودت است ؟ هر كاري مي‌خواهي بكن هيچ مشكلي هم نيست؟ خيالت هم راحت باشد ؟ آيه ۳۹) يا اينكه براي شماست «ايمان» : پيمان و قرارداد، قراردادي عليه ما؛ يعني با ما قراردادي بسته‌ايد. «بَالِغَةٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ» تا روز قيامت كه ؛ «إِنَّ لَكُمْ لَمَا تَحْكُمُونَ» ؛ هر چه شما نظر بدهيد همان خواهد شد. آيه ۴۰) سئوال كن (اي پيامبر) كه چه كسي حاضر است «زعيم» : گارانتي كند ، اين را تضمين كند. مگر به خيال آدمي است كه هر كس هر جورش خواست زندگي كند. اين مسائل مربوط به گذشته نيست بلكه بحث امروز است. وقتي سرنوشت انسان با عملش رابطه دارد پس شما چگونه فكر مي‌كنيد؟ اين چه حكمي است ؟ يعني اصلاً انسان‌ها هركاري را كه بكنند اهميتي ندارد؟ آيه ۴۱) «أَمْ لَهُمْ شُرَكَاء» : يا اينكه شريكاني داريد ؟ «فَلْيَأْتُوا بِشُرَكَائِهِمْ إِن كَانُوا صَادِقِينَ» ؛ خوب اگر راست مي‌گوييد شريكانتان را بياوريد. پس سه حالت را مطرح مي‌كند: يا انسان به يك منبع علمي و كتابي متكي است، يا با خدا قرارداد بسته ، و يا اينكه مطمئن است كه يك كساني او را تضمين و شفاعت مي‌كنند. پس اين سوالات نتيجه مي‌دهند كه اينجا دو نوع رفتار و زندگي و دو نوع عملكرد وجود دارد كه سرنوشت هر كدام متفاوت است. پرده‌ي بعد در باره‌ي روز قيامت است. آيه ۴۲) «يوم» : روزي كه
«يُكْشَفُ عَن سَاقٍ» ؛ اين جمله اصطلاحي در فرهنگ اعراب است كه از زمان جاهليت
بوده است ، اين معني كه وقتي شرايط سخت مي‌شود و كار به مشكل برمي‌خورد «گويي ساق
پا بالا زده مي‌شود» ؛معادل اين اصطلاح در فارسي» كارد به استخوان رسيدن» است.
منظور روز قيامت است، روز امتحان. بعضي هم مي‌گويند يعني پرده‌ها كنار مي‌رود به
شكلي كه مسائلي آشكار مي‌شود. «يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ» : و دعوت مي‌شوند
به‌سجود؛ «فَلَا يَسْتَطِيعُونَ» : ولي توانايي و استطاعت ندارند. منظور چيست؟ يعني
به آنها مي‌گويند سجده كنيد و آنها نمي‌توانند؛ چرانمي‌توانند؟ آيا شكستگي در دست و
پاهايشان پيدا شده كه نمي‌توانند سجده كنند؟ تازه براي چه سجده كنند؟ يعني مي‌خواهد
بگويد در روز قيامت به سجده فراخوانده مي‌شوند، ولي نمي‌توانند سجده كنند؟ تمام
واژه‌هاي اين سوره قابل تدبر است. آيه ۴۳) «خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ» چشم‌هايشان فرو افتاده. «تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ» تمام وجودشان را ذلت گرفته (مثل دانش‌آموزي كه آخر سال نتيجه بدي گرفته و نمي‌تواند سرش را بالا بگيرد و خجالت زده است). «ارهاق» يعني مسلط شدن به چيزي. فرا گرفتن «وَقَدْ كَانُوا يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ» : در دنيا دعوت مي‌شوند به سجده درحالي كه سالم بودند. اين آيات در باره‌ي كل انسان‌هاست ، نه تنها مسلمانان نماز مسلمانان ركوع و سجود دارد، نماز اديان ديگر كه ركوع و سجود ندارد. وقتي در دنيا بودي و سالم ، از تو خواسته مي‌شد كه كاري در راه خدا انجام بدهي، كاري كه در خدمت حق باشي. در نهج‌البلاغه بسيار آمده است كه حالا عمل بكنيد كه زبانتان در اختيارتان است. ميدان گسترده است ، دست و پايتان در خدمت خودتان است، چشمتان هنوز ميبيند و بدنتان هنوز انرژي دارد. هنوز درِ توبه بسته نشده و مي‌تواني توبه كني و جبران كني. وقتي مُردي ، ديگر كاري از دستت برنمي‌آيد. همه اينها را مي‌شود در زمان سلامت انجام داد. حالا تكليف پيامبر با اين آدم‌ها چيست؟ آيه ۴۴) «فَذَرْنِي» پس رهايش
كن (به من بسپار) ؛ «ذر» يعني چيزي را به حال خود آزاد گذاشتن . تو وظيفه نداري با
كسي بجنگي و سركوب كني. «وَمَن يُكَذِّبُ بِهَذَا الْحَدِيثِ» منظور از حديث مطالب
نور و جديد است. بسپار به من ؛ يعني طبق قوانين رها كن. آن كسي كه اين حديث (اين
مطالب نو و جديد) را تكذيب مي‌كند، به من بسپار ؛ يعني من طبق قوانين با او رفتار
مي‌كنم . آيه ۴۵) «وَأُمْلِي لَهُمْ» :
املاء يعني به‌چيزي مهلت دادن. من به‌آنها مهلت مي‌دهم. «إِنَّ كَيْدِي مَتِين» :
كيدً يعني نقشه‌ها ، طرح‌ها ، و متين نيز يعني محكم. نقشه‌ي من محكم است. خداوند
به بندگانش مهلت و ميدان عمل ميدهد چون نقشه‌ي او متين است. آدم وقتي ضعيف باشد
مي‌خواهد ديگري را تنبيه كند چون مسلط نيست و مي‌ترسد از دستش فرار كند، ولي وقتي
همه چيز در اختيار خداست پس انسان كجا ميتواند برود؟ هر جا برود در اين سيستم و
نظام حساب شده قرار دارد. چيزي فراموش نمي‌شود و از قلم نمي‌افتد؛ هر كس هر كاري
كرده نتيجه‌اش را ميبيند. آيه ۴۶) «أَمْ تَسْأَلُهُمْ أَجْرًا» مگر تو از آنها اجري خواسته‌اي؟ «فَهُم مِّن مَّغْرَمٍ مُّثْقَلُونَ» كه اينها برايشان اين غرامتي سخت است. هيچ پيامبري اجري نخواسته و همه‌ي آنها اين مطالب را رايگان گفته‌اند ؛ پس چرا اينها اجساس سنگيني مي‌كنند؟ آيه ۴۷) آيا اينها غيب مي‌دانند و مي‌نويسند؟ يعني غيب مي‌دانند و از يك جايي خبر دارند كه انگار هيچ خبري نيست. اين (؟) براي اين است كه مردم بفهمند كه به چه دليل به حقايق پشت كرده‌اند. تنها كاري كه پيامبر ميتواند بكند صبر است. آيه ۴۸) «فَاصْبِرْ لِحُكْمِ
رَبِّكَ» : تحمل كن براي حكم پروردگارت. حكم يعني قضاوت در آخر سال كه مدير كارنامه
را ميدهد. «وَلَا تَكُن كَصَاحِبِ الْحُوتِ» : مثل صاحب الحوت نباش. حوت يعني
ماهي. «صاحب الحوت» = مالك ماهي ، ولي منظور مالك ماهي نيست. آدم وقتي با چيزي
ارتباط داشته باشد اسمش با آن ملازمه مي‌شود مثل «اصحابُ الجنّه» يعني باغداران ،
نه صاحبان بهشت. صاحب ماهي يعني كسي كه داستانش با ماهي پيوند خورده كه منظور همان
حضرت يونس است. اينجا اسم يونس را نمي‌آورد چون جنبه‌ي انتقادي دارد. آيه ۴۹) «لَوْلَا أَن تَدَارَكَهُ نِعْمَةٌ مِّن رَّبِّهِ» : اگر نعمت ربوبي او را درك نكرده بود؛ «لَنُبِذَ بِالْعَرَاء» : پرتاب مي‌شد به‌ساحل ؛ «وَهُوَ مَذْمُومٌ» : آن وقت ملامت شده بود. خداوند يونس را به خاطر سوابق گذشته و ايمان و اخلاص و مسبّح بودنش نجات داد. آيه ۵۰) خدا او را اجتبا كرد و او را از صالحين قرار داد. سرنوشت خودش و قوم‌اش تغيير يافت و او را جزء صالحين قرار داد. اين در واقع يك تجربه تاريخي براي پيامبر است كه مبادا تو هم عصباني شوي و مثل او، قوم‌ات راترك كني ؛ پس هر چه آنها تهمت مي‌زنند تو تحمل كني. آيه ۵۱) «وَإِن يَكَادُ
الَّذِينَ كَفَرُوا» : يَكاد يعني نزديك است ،آن كساني كه كافر شدند،
«لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ» : با چشم‌هايشان تو را مي‌خواهند بخوردند
(بكشند). آيه ۵۲) (در حالي كه نه تنها ديوانه نيست) ، بلكه «مَا هُوَ» : نيست آن (قرآن)، «إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ» : مگر ذكري ، يعني وسيله‌اي براي بيداري عالميان ، مگر ذكري براي مردم جهان. اين كتاب فقط بيدار باش و آگاهي بخش است ، نه تنها براي اعراب و مسلمانان ، بلكه براي تمام مردم جهان.
|
` |
 |
|
|
